Czysta woda jest artykułem pierwszej potrzeby, warunkiem koniecznym zdrowia osobistego i społecznego.

Dostarczanie wody pitnej i odprowadzanie oraz oczyszczanie ścieków to tzw. zadania własne każdej gminy. Obowiązek oczyszczania ścieków wynika z konieczności ekologicznych zachowań w środowisku naturalnym, aby nie zakłócać cyklu hydrologicznego, czyli obiegu wody w przyrodzie - nieustannego ruchu mas wodnych na ziemi, pod i na jej powierzchni.

 1. Rzeka Łyna poza granicami miasta

Aby obieg wody w przyrodzie był powtarzalny i trwał bez zakłóceń, ścieki muszą zostać oczyszczone w takim stopniu, aby odprowadzane wody nie powodowały degradacji środowiska i zaburzeń kolejnego cyklu hydrologicznego.

Niestety, skarb z kranu natychmiast po użyciu staje się bezwartościowym odpadem, ponieważ my, użytkownicy zamieniamy skarb w ścieki. Aby skarb - woda zamieniona w ścieki mogła być wprowadzona do środowiska uprzednio musi być odpowiednio oczyszczona.

Oczyszczanie ścieków czyli usuwanie zawartych w nich zanieczyszczeń jest niezbędne dla zminimalizowania ich szkodliwego oddziaływania na odbiornik (wody powierzchniowe). Maksymalny stopień oczyszczenia ścieków jest możliwy do osiągnięcia poprzez stosowanie (kolejno lub łącznie) szeregu procesów fizycznych, biologicznych i chemicznych; zespół urządzeń i obiektów służących oczyszczaniu ścieków to "oczyszczalnia ścieków".

Miejska Oczyszczalnia Ścieków ŁYNA przy ul. Leśnej, wybudowana w latach 1974-1983, przejęła funkcje odbioru i utylizacji miejskich ścieków po starym, przedwojennym obiekcie (również przy tej ulicy) i oczyszczalni pomocniczej, powstałej w latach 1936-1939 przy Soldauerstr. (obecnie przepompownia P-6 przy ul. Radiowej).

2. Na planie miasta z 1934 r. zaznaczono czerwoną kropką lokalizację planowanej oczyszczalni pomocniczej

Rozbudowa Olsztyna w II połowie XX w. wymagała sukcesywnego rozwoju sieci wodociągowej, stąd zwiększonym dostawom wody towarzyszyła zwiększona produkcja ścieków, które kierowano na starą oczyszczalnię.

System transportu ścieków w tym okresie (1965 - 1977) był wspomagany budowaniem kolejnych kolektorów i przepompowni, np. przepompownia P-1 tłoczyła ścieki z dzielnicy składowo-przemysłowej; P-2 z zabudowy mieszkaniowej osiedla Kormoran; P-3 z okolic ul. Artyleryjskiej, P-6 - z rejonu ul.Radiowej.

W warunkach rozwoju miasta przedwojenna oczyszczalnia przy ul. Leśnej, z jedyną funkcją mechanicznego oczyszczania ścieków, praktycznie przyjmowała do "oczyszczenia" jedynie ich część; pozostałość surowych ścieków komunalnych z nieskanalizowanych w tamtych czasach rejonów miasta była bezpośrednio odprowadzana do Łyny.

Natomiast ścieki z osiedli mieszkaniowych nad jez. Ukiel, Sukiel, Kortowskie, ówcześnie bez kanalizacji ale ze "szczelnymi" szambami w efekcie trafiały do tych jezior.

Przykładem zdegradowanego w największym stopniu miejskiego akwenu było jez. Długie, które przez lata przyjmowało spływy z kanalizacji sanitarnej z przyległych zabudowanych terenów jednostek wojskowych; pod koniec lat 70.tych to jezioro z uwagi na złą jakość swych wód stanowiło wręcz potencjalne zagrożenie epidemiologiczne dla mieszkańców.

Jezioro Długie po okresie rekultywacji w l.1987-203, polegającej na sztucznym napowietrzaniu jego wód, zostało uratowane i obecnie wraz z pięknie zagospodarowanym otoczeniem jest jedną z reprezentacyjnych "okoliczności przyrodniczych" Olsztyna.

 3. Zagospodarowane brzegi Jeziora Długiego

4. Zagospodarowane brzegi Jeziora Długiego

Kolejnym przykładem zanieczyszczanego w minionym okresie jeziora było Kortowskie, do którego przez lata, do czasu skanalizowania os. Dajtki i Słonecznego Stoku, kierowane były spływy z kanalizacji deszczowej z tego rejonu, do której to sieci nielegalnie były podłączane liczne szamba ze ściekami sanitarnymi z domków jednorodzinnych.

 5. Jez. Kortowskie

Nie oszczędzaliśmy również jez. Ukiel i jez. Sukiel, zabudowanych w latach 60.tych blisko brzegów osiedlami mieszkaniowymi bez sieci kanalizacji sanitarnej, ale ze "szczelnymi szambami" ( Likusy, Gutkowo).

 6. Jez. Ukiel

MOS ŁYNA uruchomiona w 1983 r., posiada urządzenia i obiekty do przeprowadzenia pełnej 3.stopniowej utylizacji ścieków, przyjmowanych z terenów miasta systemem rozbudowanej sieci kolektorów i obejmującej oczyszczanie:

• mechaniczne z zastosowaniem krat, sit, piaskowników, odtłuszczaczy i osadników wstępnych,

• biologiczne, polegające na stymulowaniu procesów biochemicznego rozkładu związków organicznych, następujących w komorach napowietrzania i osadnikach wtórnych,

• chemiczne, podczas którego w reaktorach usuwane są substancje nieorganiczne, głównie fosforany i azotany.

7. MOS - zbiorniki do usuwania azotu (denitryfikacja ścieków)

8. MOS - osadniki wtórnePowstający po procesie oczyszczania osad pościekowy poddawany jest fermentacji w zamkniętych komorach fermentacyjnych, suszony i spalany ( na terenie MOS funkcjonuje Suszarnia i Spalarnia Osadów).

Biogaz wytwarzany w trakcie fermentacji osadów gromadzony jest w zbiorniku i spalany w kotłowni; jego nadmiar siłownia biogazowa przetwarza na energię elektryczną.

Funkcjonowanie nowej oczyszczalni zdecydowanie wpłynęło na poprawę jakości wód rzeki Łyny, do której odprowadzane są oczyszczone ścieki.

Stara oczyszczalnia w międzyczasie została zaadaptowana na punkt zlewny nieczystości z rejonów nie posiadających w latach 80.tych kanalizacji (Dajtki, Słoneczny Stok) oraz z zachodniej części miasta (Likusy, Gutkowo ). Rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej w latach 90.tych dla odbioru ścieków z tych dzielnic wyeliminowała ostatecznie niekontrolowany spływ nieczystości do jezior Ukiel, Sukiel, Kortowskie, Długie.

10. Rzeka Łyna 

Konieczność usuwania związków biogennych ze ścieków, wynikająca z obowiązującego ustawodawstwa wymaga wprowadzania zmian i stosowania coraz bardziej efektywnych technologii, dostępu do najnowszych rozwiązań w zakresie urządzeń, systemów automatyki, monitoringu i sterowania procesami, co w olsztyńskiej oczyszczalni jest sukcesywnie wprowadzane i stosowane, a efektem tych kompleksowych działań jest redukcja zanieczyszczeń w ściekach rzędu 90%, czyste wody Łyny i służące rekreacji czyste miejskie jeziora.

Źródło opracowania:

Stanisław Achremczyk "Olsztyn wodociągi 1897-2017"

Materiały własne TMO

Wczoraj ...

Zamiar centralnego zaopatrzenia Olsztyna w wodę przygotowany został do realizacji w ostatnich latach XIX wieku. Prace zmierzające do planowanej budowy miejskich wodociągów rozpoczęto już w w 1893 r., wtedy powstał też projekt budowy kanalizacji. Do realizacji przystapiono w 1897 r. zaczynając od budowy ujęcia wód podziemnych nad wschodnim brzegiem jeziora Krzywego (Ukiel).

Budowa systemu wodociągowego, złożonego z ujęcia wody, stacji pomp, stacji uzdatniania wody (odkwaszania* i odżelaziania), wieżowego zbiornika wody uzdatnionej oraz rozdzielczej sieci wodociągowej trwała ponad 2 lata.

W pierwszej fazie eksploatacji wodociagów dostarczanie wody mieszkańcom odbywało się za pośrednictwem zdrojów ulicznych, ponieważ niewielka liczba nieruchomości posiadała wówczas bezpośrednie podłączenie do sieci. Wydajność systemu wodociągowego wybudowanego w 1899 r. nie przekraczała 2000 m³/dobę wobec średniego jednostkowego zużycia wody w pierwszym roku eksploatacji rzędu 29,9 l/M/dobę.

* odkwaszanie to jeden z etapów uzdatniania wody głębinowej, polegający na napowietrzaniu w celu usuwania nadmiernej ilości rozpuszczonego w niej dwutlenku węgla.

Zewnętrzny widok przedwojennego budynku wodociagów; środkowa część to hala pomp, w prawym skrzydle zakład odkwaszania, po lewej zakład odżelaziania [ 1 ]

Współczesny wygląd hali pomp w Stacji Pomp Zachód [ 2 ]

Plan olsztyńskiej wieży ciśnień [4]

Zbiornik wody czystej o V=500 m³ wybudowany w 1899 r. przy ówczesnej drodze na Wzgórze Andrzeja (zdjęcie po lewej, [3]) oraz aktualny wygląd dawnego zbiornika/wieży ciśnień (zdjęcie po prawej).

Wieża wodna za miastem na Andreasberg miała służyć również do podziwiania widoku na miasto i okolicę; miała 23 m wysokości i prowadziły na nią wygodne schody.

Oficjalne oddanie do użytku miejskiej sieci wodociągowej i kanalizacyjnej nastąpiło 1 sierpnia 1899 r. po zatwierdzeniu inwestycji przez zwierzchnie władze. W czerwcu 1899 r. miejskie wodociągi przeszły poważny sprawdzian, gdy woda dostarczana hydrantami służyła do gaszenia pożaru, który wybuchł w warsztatach Gustawa Reitzuga na Placu Remontowym, obecnie pl. Roosvelta.

Przyjazd regencyjnej komisji odnotowała "Gazeta Olsztyńska" z 5 sierpnia 1899 r.: "We wtorek odebrane zostały tutaj kanalizacja i wodociągi przez wyższą władzę policyjną. Zjechali w tym celu z Królewca zastępca regencji i radca medycyalny pan dr Katerbau. Po obejrzeniu i przekonaniu się o praktyczności i dobrym wykonaniu nowych urządzeń odbył się w Jakubowie obiad w którym brało udział 50 osób". I dalej:

"Przedstawiciele komisji, magistratu i rady miejskiej, także członkowie komisji powołanej do budowy wodociągów, spotkali się w ratuszu. Mogli obejrzeć dokumentację techniczną wyłożoną w sali, a gdy to uczynili 8 powozami udali się, by obejrzeć wszystkie stacje eżektorowe oraz ujęcie wody nad Jeziorem Ukiel, a także oczyszczalnię ścieków". [ 4 ]

Koniec XIX wieku zakończył się w historii miasta wybudowanym systemem wodociągowym i kanalizacyjnym, które w następnych latach były sukcesywnie rozbudowywane. Zwłaszcza sieć kanalizacyjna była jak na owe czasy nowatorska, chyba dlatego władze rejencji królewieckiej miały obawy co do prawidłowego funkcjonowania nowego systemu. Nowatorskie rozwiązania technologiczne polegały na wybudowaniu w poszczególnych zlewniach powietrznych przepompowni przelewowych (eżektorów) jako że miasto położone było na terenach o dużej deniwelacji. W ramach budowy systemu powstało 7 stacji:

stacja I - przy ul. Górnej (przy moście św.Jana), I a - przy ul. Knosały (przy przedwojennym Miejskim Urzędzie Budowlanym); II - przy ul. Wyzwolenia 11 Listopada (Górne Przedmieście); III - przy ul. Nowowiejskiego (przy dawnym młynie); IV - w Alei W. Polskiego (przy dawnej miejskiej rzeźni); V - w ul. Bezimiennej na terenie koszar artylerii i piechoty.

Model eżektora prezentowany w Muzeum Nowoczesności w Olsztynie [4]; 

Tablica informacyjna o zachowanej pod Al. Wojska Polskiego stacją eżektorową IV dawnego pneumatycznego systemu kanalizacyjnego

Miejskie wodociągi i kanalizacja powodowały zainteresowanie władz nie tylko innych miast pruskich, także polskich, w tym Warszawy.

W 1906 r. delegacja Stowarzyszenia Techników z Warszawy, wizytująca miasta zaboru pruskiego odwiedziła również Olsztyn. Jeden z członków delegacji inż. Emil Sokal (kierownik budowy wodociągów i kanalizacji w Warszawie) opisał następująco swoje wrażenia z wizyty:

"Kanalizację posiada Olsztyn niezmiernie ciekawą i odmienną od tych systemów, które zazwyczaj są stosowane; pierwotnie projektowano i tu kanalizację ogólnospławną, jaką posiada obecnie Warszawa (...) Skoro w zasadzie postanowiono przyjąć system rozdzielczy, jako w danych okolicznościach tańszy, można było z dwóch alternatyw wybrać albo system spławny, w którym ścieki odpływają grawitacyjnie do punktu najniżej położonego, albo pneumatyczny, tj. przy zastosowaniu zagęszczonego lub rozrzedzonego powietrza. Wybrano ten drugi tzw. Shonyego przy zastosowaniu 7 stacyi przelewowych (eżektorowych)" [4].

Siedziba Stadtische Betriebswerke Allenstein GmbH (Zakładu Wodociągowego i Zakładu Kanalizacyjnego) przy dawnej ul. Ogrodowej.

Siedziba Stadtische Betriebswerke Allenstein GmbH (Zakładu Wodociągowego i Zakładu Kanalizacyjnego) przy dawnej ul. Ogrodowej - dziś to Hotel Wileński przy ul. Knosały

 Dziś

Siedziba Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji przy ul. Oficerskiej

Obecnie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji pokrywa pełne zapotrzebowanie na wodę mieszkańców Olsztyna, a także Jonkowa, Gutkowa, Łupstycha, Wójtowa, Ostrzeszewa, Zalbek, Myk, Wadąga, Gietrzwałdu i Bartąga. Długość sieci wodociągowej i przyłączy w 2015 r. wynosiła 367,2 km; długość sieci kanalizacyjnej - 323 km.

Zauważa się coraz bardziej racjonalne zużywanie wody przez mieszkańców, stąd sprzedaż wody spada, czyli olsztyniacy i inni odbiorcy oszczędzają wodę. Mimo tego stale są prowadzone prace badawcze w poszukiwaniu nowych zasobów wód podziemnych, które przynoszą zadowalające wyniki. Można stwierdzić, iż mieszkańcy Olsztyna, a także okolicznych miejscowości nie muszą obawiać się braku wody. Mając wody pod dostatkiem nie zdajemy sobie jednak sprawy z tego, że jej brak może być najważniejszym problemem dla ludzkości w bliskiej przyszłości.

"... Nie wystarczy myśleć o dzisiejszych potrzebach; ponosimy wielką odpowiedzialność wobec przyszłych pokoleń, które rozliczą nas z naszego zaangażowania dla zachowania bogactw naturalnych nam powierzonych ..." (Papież Jan Paweł II).

Żródła:

1. H.Matschull "Bilder aus dem Leben in Allenstein" Verlag Gerhard Rautenberg,Leer,1989

2. S. Achremczyk "Skarb czystej wody.Historia olsztyńskich wodociągów" Wyd. Edytor Wers, Olsztyn 2011

3. "Allenstein in 144 Bildern" Verlag Gerhard Rautenberg, Leer, 1988

4. S. Achremczyk "Olsztyn wodociągi 1897-2017" Wyd. Edytor Wers, Olsztyn 2017

5. Archiwum Państwowe w Olsztynie

6. Materiały własne TMO