( Cz. II - Od renesansu do współczesności )
Paradoks renesansu
Rewolucja w sztuce i nauce w okresie renesansu nie szła " w parze" z postępem sanitarnym, który zatrzymał się wraz z rozwojem miast. Zanieczyszczenia i odory w prawie wszystkich dużych europejskich miastach z lat XVI-XVIII wieku były wszechobecne, ponieważ szamba ziemne były przepełnione. Mieszkańcy nadal wyrzucali swoje odpady i odchody na ulice, z których kanałami w postaci otwartych rowów płynne nieczystości odprowadzane były do rzek.
To niewątpliwie najbrudniejsza epoka w historii Europy. Odpowiedzią na brud stały się wówczas perfumy; również wtedy zdobywały popularność oryginalne medyczne teorie dotyczące wody, mianowicie mycie twarzy mogło powodować bóle zębów i głowy, a gorąca woda otwierała pory skóry, którymi do ludzkiego ciała wkraczała choroba. 
1. Wiele ulic było "odbiornikami" zawartości nocników i wiader... (www.ehs.ncpublichealth.com)
W rozwijającej się Europie duże miasta próbowały organizować usuwanie stałych i płynnych odpadów. W Paryżu dopiero w 1530 r. wydano dekret wymagający wyposażyć w szambo każdy nowy dom; sto lat później (w 1636 r.) sporządzono raport o stanie paryskich kanałów ściekowych, których wówczas w mieście było 24 - spośród nich tylko 6 było zakrytych, ale każdy z nich był zatkany albo zniszczony.
Postępy w hydraulice w tym okresie ograniczały się do poboru i rozprowadzania wody, nie gwarantowały jednak warunków sanitarnych. Paryż był ówczesnym wielkim paradoksem - podczas gdy miasto osiągnęło najwyższy poziom brudu w swojej historii w połowie XII w., dla Ludwika XIV, w ciągu kilkunastu lat w ogrodach wersalskich wybudowano wspaniałe najpiękniejsze fontanny, stawy i kanały, zasilane oczywiście wodą czystą.
2. Ogrody wersalskie w 1668 r. na obrazie autorstwa Pierre Patella (Domena Publiczna)
Sytuacja w Londynie była podobna do tej w Paryżu. Chociaż angielska stolica rozpoczęła okres renesansu od surowych zasad higieny dotyczących czyszczenia kanalizacji wprowadzonych przez Henryka VIII, miasto nadal śmierdziało dzięki wyciekom z licznych szamb. Uliczne rynsztoki były odbiornikami płynnych zanieczyszczeń, które ostatecznie trafiały do najbliższych cieków wodnych, strumieni czy rzek.
Prekursorem nowoczesnej toalety był John Harington, którego wynalazek - rozwiązanie wykorzystujące wodę ze zbiornika do zmywania latryny i odprowadzania odchodów do szamba, pojawił się w 1596 r na dworze królowej Elżbiety I (jego matki chrzestnej). Wynalazek Haringtona pozwalał częściowo eliminować uciążliwe zapachy wewnątrz mieszkań. W historii powstania i rozwoju toalety, J. Harington zapisał się jako wynalazca tejże z zaworem spłukującym miskę.
3. Sir John Harington (1560-1612);
i rysunek prototypu toalety wg jego pomysłu (https://en.wikipedia.org/wiki/John_Harington)
Po latach późnego renesansu, oświecenie to okres stopniowego rozwoju nauk biologicznych, medycznych, technicznych i wynalazczości; odkrycia i badania dokonywane w tym okresie nie pozostają bez wpływu na zasady higieny i warunki sanitarne w ówczesnej Europie.
W 1676 r. Antonie Philips van Leeuwenhoek, holenderski naukowiec-samouk, znany ze swej pionierskiej pracy w mikroskopii ( skonstruował wg własnego projektu mikroskop z pojedynczą soczewką) poinformował o odkryciu mikroorganizmów. Jako pierwszy eksperymentował z drobnoustrojami, które nazywał "małymi zwierzętami". Obserwowane i opisane przez niego cząsteczki materiału zawieszonego w wodzie stały się później pomocne dla zrozumienia właściwości i znaczenia patogenów i chorób przenoszonych przez wodę.
4. Antonie Philips van Leeuwenhoek (1632-1723) (https://en.wikipedia.org/wiki/Antonie_van_Leeuwenhoek#/media/)
Od cholery do nowoczesnych urządzeń sanitarnych
Przez lata renesansu i oświecenia o problemie zbierania i usuwania ścieków nie mówiło się wcale lub mówiono niewiele. Każdy człowiek pozbywał się swoich odpadów i ścieków najlepiej jak potrafił. Władze tolerowały szamba z fekaliami, ale na ogół pozbywanie się ich zawartości było problemem właścicieli domów. Fekalia i domowe odpady najczęściej gromadzono w pobliżu mieszkań lub przewożono na dalej położone tereny; składowano na lub pod ziemią, skąd zanieczyszczenia przenikały do gruntu i do wód gruntowych.
Nowe rozwiązania technologiczne były wówczas wykorzystywane do "lokalnej "poprawy higienicznych obyczajów i warunków sanitarnych. Przykładem może być usprawnienie spłukiwanej toalety, na co patent w 1775 r. uzyskał Alexander Cumming, szkocki wynalazca. Projekt Cumminga zawierał charakterystyczne zagięcie S /"pułapkę"/ umożliwiające trwale zatrzymać wodę w rurze odpływowej, zapobiegając w ten sposób przedostawaniu się oparów ściekowych do wnętrza pomieszczeń.
5. Alexander Cumming (1733-1814),
i rysunek jego toalety z zagięciem S
W 1778 r .toaleta została technicznie ulepszona przez angielskiego wynalazcę Josepha Brahmaha . Instalując w londyńskich domach toalety wg patentu Cumminga stwierdził, że obecny model ma tendencję do zamarzania w chłodne dni. W 1778 r. opracował konstrukcję klozetu, w której zastosował zawór trój- kulkowy kontrolujący przepływ wody napełniającej zbiornik i rurę w kształcie litery U.
6. Joseph Brahmah ( 1748-1814);
i rysunek prezentujący konstrukcję toalety wg jego projektu ( www.pl.wikipedia.org/wiki/Joseph_Brahmah)
W 1810 roku wymyślono " szafę na wodę" - to pozornie nieszkodliwe rozwiązanie stało się przyczyną zmian, ówcześnie nie do przewidzenia. W latach 50. XIX w. przydatność owego rozwiązania była tak znaczna, że w Londynie wprowadzenie "szafki" stało się wręcz obowiązkowe. Nikt jednak wtedy nie miał pojęcia o konsekwencjach, które w ten sposób powstaną w mieście; sądzono, że zawartość "szafki" będzie można usuwać do podziemnych szamb, a te opróżniać przez wywóz za miasto; co dalej z nieczystościami - to już mieszkańców nie interesowało.
Do odorów emitowanych przez rozrastające się miasta stosunkowo szybko dołączyły epidemie zakaźnych chorób, zwłaszcza cholery i dury brzusznego, powodujące wysoką umieralność wśród ludzi. John Snow, angielski lekarz i badacz epidemii, w 1847 r. sformułował wniosek, iż cholera była powodowana przez wodę pitną zanieczyszczoną ściekami; udowodnił swą teorię, gdy epidemie ustały na obszarach, gdzie zamknięto pompy wody pitnej. Naukowego potwierdzenia wniosków epidemiologa dostarczyły późniejsze badania przeprowadzone przez L.Pasteura
7. John Snow (1813-1853);
oraz "Niebieska Tablica" * ufundowana w czerwcu 2008 r. przez Królewskie Towarzystwo Chemiczne, upamiętniająca Johna Snow jako ojca epidemiologii (https://en.wikidedia.org/wiki/John_Snow)
* Niebieska Tablica jest stałym znakiem umieszczanym w miejscu publicznym w Wielkiej Brytanii i innych miejscach dla upamiętnienia związku między tą lokalizacją a znaną osobą, wydarzeniem lub byłym budynkiem na tym terenie, służącym jako marker historyczny. 
8. Rysunek (z 1939 r.) ilustrujący różne sposoby zanieczyszczania w latach XVII-XVIII w. wód pompowanych ze studni.( https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_water_ supply_and_ sanitation)
. Latem 1858 r. w Londynie doszło do katastrofy ekologicznej, nazywanej "Wielkim Smrodem"; bezpośrednią jej przyczyną były utrzymujące się przez długi czas wyjątkowo wysokie temperatury i spadek poziomu wody w Tamizie. Skutkiem tego zostały odsłonięte zalegające w rzece nieczystości pochodzące z prymitywnego miejskiego systemu kanalizacyjnego. Ścieki pod wpływem upałów zaczęły się rozkładać i wydzielać ostry, nieprzyjemny zapach. Smród uniemożliwiał przez kilka miesięcy sprawne funkcjonowanie Parlamentu i wielu innych instytucji, co skłoniło rząd do sporządzenia szeroko zakrojonego programu przebudowy miejskiej kanalizacji.
9. Rysunek z czasopisma Punch przedstawiający śmierć podróżującą po Tamizie podczas klęski "Wielkiego Smrodu" (Domena Publiczna)
Problem z odprowadzaniem ścieków z dużych miast pod koniec XIX w. był poważny, dlatego koniecznym stało się budowanie podziemnych kanałów ściekowych oraz szukanie technicznych rozwiązań dalszego ich "zagospodarowania". Przez minione lata ścieki nie były objęte żadnym systemowym rozwiązaniem poza kierowaniem ich do cieku wodnego, strumienia lub rzeki najkrótszą drogą. Złe skutki takiego rozwiązania, czyli odprowadzania surowych ścieków do otwartych wód przez wiele lat nie były dostrzegane.
Rzeki dotychczas były w stanie poradzić sobie z zanieczyszczeniami, które do nich wprowadzano, jednak ze wzrostem ilości i rodzaju dopływających zanieczyszczeń z rosnącej liczby nowy kanałów, zaczęły pojawiać się skargi na stan wody w strumieniach i rzekach. Tak pojawił się kolejny problem w zakresie postępowania ze ściekami.
W 1906 r. Karl Imhoff , niemiecki inżynier budownictwa opracował koncepcję zbiornika na ścieki znanego jako "osadnik Imhoffa". K. Imhoff uznany został prekursorem technologii oczyszczania ścieków (metoda procesu zraszania i osadu czynnego) oraz szeregu innowacji technicznych w rozwijającej się praktyce gospodarowania ściekami, w tym zasad projektowania oczyszczalni. Książka jego autorstwa pt. "Handbook of Urban Drainage" wydana w 1906 r., w okresie minionych 100 lat została przetłumaczona na 20 języków.
10. Karl Imhoff ( 1876-1965)
i schemat osadnika w postaci 2.komorowego zbiornika, służącego do wytrącania się osadu ze ścieków; w części dolnej zbiornika osad ulega beztlenowemu rozkładowi ( https://en.m.wikipedia.org/wiki/Karl_Imhoff)
Oczyszczanie ścieków zapoczątkowano w XIX w. Początkowo oczyszczano jedynie ścieki przemysłowe stosując metodę mechaniczną, następnie wprowadzając metodę chemiczną. W 1914 r. w Stanach Zjednoczonych zgłoszono patent na nowy proces oczyszczania ścieków dokumentujący, że napowietrzanie i zawracanie osadu biologicznego daje dużą efektywność w usuwaniu BZT ( biologicznego zapotrzebowania tlenu). Dzięki temu do oczyszczania wprowadzono osad czynny.
Rewolucja przemysłowa przełomu XIX/XX w. przyniosła inny "wodny" problem w postaci zanieczyszczeń chemicznych w połączeniu ze ściekami komunalnymi. W ten sposób, paradoksalnie, gdy starano się przeciwdziałać zanieczyszczeniom organicznym (ścieki bytowe), ścieki przemysłowe zaczęły skuteczniej i bardziej różnorodnie zanieczyszczać rzeki, następnie oceany metalami ciężkimi, pestycydami, DDT, azotanami itp., których szkodliwość odkryto znacznie później.
Barbara Olszewska, TMO